Resultaten onderzoek: ‘Welk ei kies jij?’

Als consument handelen mensen niet altijd in overeenstemming met de waarden die zij als burger relevant vinden. Zo vinden veel mensen dierenwelzijn belangrijk, maar brengen ze dat niet altijd in de praktijk als ze in de supermarkt voor het schap staan. Daar worden mensen immers ook beïnvloed door het prijskaartje, het gemak en de smaak van de verschillende keuzeopties. Hoewel de rollen van burger en consument wel degelijk samen kunnen vallen in zulke keuzes – mensen kiezen zeker niet altijd of niet alleen op basis van wat een product kost – is prijs vaak een belangrijke factor.

Daarbij kunnen de verschillende kwesties die komen kijken bij de productie van voedingsmiddelen een weloverwogen keuze moeilijk maken. Zo kun je rekening houden met eerlijke handel, voedselkilometers, CO2 uitstoot, en nog vele andere zaken. Die waarden zijn bovendien niet altijd aan elkaar gekoppeld: een lokaal product draagt bijvoorbeeld niet per se bij aan biodiversiteit. 

In het voorjaar van 2022 hebben Flevo Campus onderzoekers Esther Veen, Sara Smaal en Femke Mosch in het centrum van Almere een kleine studie gedaan om te onderzoeken welke waarden voor mensen het belangrijkst zijn wanneer individuele waarden als prijs, gemak en smaak niet meedoen in de vergelijking. Met andere woorden: als die individuele waarden niet tellen, wat kiezen mensen dan?

Opzet van de studie

In FC De Toekomst hebben we een winkelschap geplaatst met drie planken. Op elke plank zetten we twee soorten eieren (er waren dus in totaal zes verschillende soorten eieren) met een kaartje erbij dat aangaf om welke soort eieren het ging: 

• Dit ei komt van een boer uit Flevoland (type L)
• Dit ei komt van een kip die veel buiten loopt (type D)
• Voor dit ei heeft de boer een eerlijke prijs gekregen (type E)
• Dit ei heeft een lage CO2 uitstoot (type O)
• Voor de productie van dit ei is weinig water gebruikt (type W)
• Dit ei komt van een boerderij waar veel kruiden- en bloemstroken zijn aangelegd (type B)

De eieren zaten in vergelijkbare doosjes van vier, met daarop alleen een letter die aangaf om welke soort het ging (zie de letter tussen haakjes in de lijst hierboven). De eieren waren allemaal gelijk, en waren gekocht bij een lokale biologische boer. 

Mensen die ons pand bezochten kregen een waardebon voor een gratis doosje eieren: we vroegen ze alleen om op de waardebon aan te geven welk soort ei ze hadden gekozen en waarom. De eieren werden voortdurend aangevuld, en ook af en toe van plaats verwisseld op het schap. Het doel daarvan was om mensen niet te beïnvloeden met een al dan niet half leeg schap, of de plek op het schap waar de eieren geplaatst waren. 

Waarom eieren?

Er zijn een aantal redenen waarom we ervoor gekozen hebben om deze studie met eieren uit te voeren:

• Eieren zijn een relatief simpel product: het is slechts één ingrediënt (geen samengesteld product) 
• Eieren zijn lang houdbaar: dat is praktisch 
• Eieren dierlijk zijn, maar wel vegetarisch: zo kon dierenwelzijn een rol spelen zonder dat we vlees hoefden te gebruiken
• Eieren worden in veel keukens gebruikt: dat maakt ze relatief inclusief 
• Verschillende soorten eieren zijn vrij gelijkwaardig in termen van smaak en gemak: door de prijs weg te laten kunnen we echt focussen op niet-individuele waarden

Uitkomsten

Er zijn in totaal 63 doosjes eieren uitgedeeld. Het ei dat duidelijk het vaakst werd gekozen (38 keer, dat is 60%) is het buitenkip ei (type D). Op de tweede plaats staan de eieren met extra aandacht voor biodiversiteit (12 keer of 19%) en op de derde plek de eieren waarvoor de boer een eerlijke prijs heeft ontvangen (8 keer of 13%). Het lage CO2-uitstoot ei werd drie keer gekozen en het lokale ei twee keer. Niemand koos voor het doosje eieren waarvoor weinig water is gebruikt. Overigens valt op dat deelnemers het toch moeilijk vonden om één aspect te kiezen. Vaak werd in de toelichting een top drie gegeven of een extra element genoemd dat ze belangrijk vonden.  

Veruit de meest genoemde reden voor de keuze van het buitenkip ei is dierenwelzijn of diervriendelijkheid (20 keer, dus meer dan de helft van de mensen die dit ei kozen). Ook vrijheid wordt vijf keer aangestipt: dieren moeten niet opgehokt zitten, maar vrij kunnen gaan en staan waar ze willen. Een ander opvallend antwoord duidt op een gevoel van nostalgie: ‘Doet me denken aan vroeger, toen onze kippen altijd buiten liepen’. 

‘De kip eet gevarieerd natuurvoedsel dus het ei zal ook smaakvol en rijkelijk zijn.’

Diervriendelijk voor onszelf

Tot slot geven de deelnemers aan dat wanneer kippen buiten mogen lopen, ze meer kunnen bewegen en gevarieerder en natuurlijker kunnen eten, waardoor ze gezonder zijn. Dat levert volgens sommigen ook gezondere eieren op: ‘De kip eet gevarieerd natuurvoedsel dus het ei zal ook smaakvol en rijkelijk zijn.’ Gezondheid (6 keer) en smaak (4 keer) worden dus ook geassocieerd met kippen die buiten lopen. Dat is interessant, omdat het suggereert dat dierenwelzijn niet alleen belangrijk wordt gevonden voor het dier zelf, maar ook voor de mens. Andere mensen kiezen juist heel duidelijk vanuit ethische overwegingen. Zij stellen bijvoorbeeld de relatie tussen mens en dier ter discussie: 

‘Als wij de kip haar eieren per se moeten opeten, mogen we haar op zijn minst goed verzorgen. We zijn niet meer waard dan dieren.’ 

‘Dieren hebben ook gevoelens. Dieren worden verdrongen door ons. Ik betaal er liever meer voor, maar dat ik weet dat ze een goed leven hebben gehad.’

‘Monoculturen werken vernietigend op de biodiversiteit en vooral vogels en insecten zijn daar de dupe van.'

Biodiversiteitskeuze

Op de briefjes van de mensen die het biodiversiteits-ei (type B) kozen, noemen zes mensen naast diervriendelijkheid ook milieuvriendelijkheid als reden. Een aantal deelnemers vindt dat boeren meer kunnen en moeten doen om een steentje bij te dragen aan het lokale ecosysteem. Ze noemen onder andere de impact op insecten, vogels en het landschap. Eén persoon voegt hier aan toe dat aandacht voor biodiversiteit in het belang is van de toekomst. Twee deelnemers bekritiseren monocultuur, massaproductie en overproductie. Een antwoord waarin verschillende van de bovengenoemde aspecten naar voren komen, luidt: ‘Monoculturen werken vernietigend op de biodiversiteit en vooral vogels en insecten zijn daar de dupe van.’ Boeren kunnen makkelijk wat meer doen voor het milieu en ik vind het goed om te zien dat ze dat ook doen.’ Tot slot zijn opnieuw smaak (3 keer), gezondheid (2 keer) en natuurlijkheid (2 keer) beweegredenen voor het biodiversiteits-ei.

Eerlijke prijs voor de boer

Dan is er nog een groep mensen die het belangrijk vindt dat de boer een eerlijke prijs ontvangt (naast de acht mensen die type E eieren kozen noemden nog drie mensen dit in hun toelichting). Nu is dit vaak niet het geval, geeft één deelnemer aan. Een ander zegt dat boeren gewoon moeten kunnen rondkomen en leven van hun werk, en dat stuntprijzen hier niet aan bijdragen. Tot slot komt de term Fair Trade één keer voorbij en wordt ‘ondersteuning van de lokale economie’ genoemd door iemand die koos voor het doosje lokale eieren. 

Een paar deelnemers geven aan dat zij voor een bepaald type ei hebben gekozen wegens een gebrek aan kennis over de andere opties. Er is dus ook werk aan de winkel wat betreft informatie- en bewustwordingscampagnes die de consument uitleg geven over bepaalde labels, technieken en methoden die komen kijken bij het produceren van eieren. 

Kortom, dit relatief kleine experiment heeft ons een boel interessante inzichten gegeven, met daarbij een duidelijk conclusie: van de zes getoetste waarden wordt dierenwelzijn het belangrijkst gevonden. Daar liggen vooral, maar niet alleen, ethische waarden aan ten grondslag.