Hoe kan voedsel een centralere rol krijgen in gebiedsontwikkeling?

Hoe denken stedenbouwkundigen, planologen, landschapsarchitecten en beleidsmakers over de rol van voedsel in de stad? Met die vraag als leidraad nodigden Sem Roefs (Flevo Campus) en Eline van der Ham (gemeente Almere) in samenwerking met de Gemeente Amsterdam een aantal van deze deskundigen uit om hun ervaringen te komen uitwisselen, en te brainstormen over mogelijke toekomstige scenario’s. Afgelopen maandag kwamen ze bijeen in Almere.

Voedsel van ver

In vroegere tijden verbouwde men voedsel dicht in de buurt van de mensen die het gingen eten. In de eerste steden gebeurde dit direct buiten de stadsmuur. Juist daar waar vruchtbare grond was en voldoende voedsel werd verbouwd, konden steden zich ontwikkelen en groeien. Met de komst van spoorwegen ontstond de mogelijkheid om voedsel te verbouwen op meer afstand van de steden. We maken een grote sprong naar nu: in de huidige stedelijke omgeving is voedselproductie en logistiek voor een groot deel uit het straatbeeld verdwenen. Voedsel verschijnt op ‘magische’ wijze in de supermarkt en de stadsbewoner van nu heeft nauwelijks meer een idee waar zijn voedsel vandaan komt.

Voedsel verschijnt op ‘magische’ wijze in de supermarkt en de stadsbewoner van nu heeft nauwelijks meer een idee waar zijn voedsel vandaan komt.

De afgelopen jaren groeit de aandacht voor ‘groen in de stad’ weer, onder andere vanwege gevolgen van klimaatverandering zoals hitte en wateroverlast door hevige regenval. Bomen en ander groen zorgen voor betere afvoer van regenwater, geven koelte door schaduw en verbeteren de luchtkwaliteit. Bovendien heeft groen in de stedelijke leefomgeving een bewezen gunstig effect op de mentale en fysieke gezondheid van de bewoners.

De populariteit van voedsel verbouwen dichtbij of in de stad is ook groeiende, maar steden worden er nog niet of nauwelijks op ingericht. Waar voedsel vroeger centraal stond bij de planvorming rond een stad is dit na de grootschalige industrialisering van de landbouw verdwenen. Flevo Campus pleit nu voor de terugkeer van dit thema op de agenda van stedenbouwers, planologen en (landschaps)architecten. Het thema biedt namelijk kansen om bij te dragen aan een socialere, gezondere en groenere stad.

Sem Roefs is projectleider Stadspark van de Toekomst bij Flevo Campus. Hiervoor was hij een aantal jaren directeur van een stadboerderij aan de rand van Amsterdam. ‘Ik weet uit ervaring hoeveel voordelen zelf voedsel verbouwen heeft’, zegt hij. ‘Je ziet wel steeds meer groenplekken als geveltuintjes en gezamenlijke moestuinen in de stad, maar die zijn vaak ontstaan uit initiatieven van bewoners.’ Echte impact, meent hij, wordt gecreëerd als in de ontwerpfase al ruimte wordt gemaakt voor voedselverbouwing.

–tekst gaat verder onder foto’s–

Voedsel-woonlandschap van de toekomst

Een gemêleerd gezelschap verzamelde zich maandagmiddag in de kas van de stadstuinderij op Utopia eiland. Na korte presentaties door Xavier san Giorgi van Stichting Weerwoud, Lenno Munnikes (directeur Flevo Campus), Dr. Esther Veen (Lectoraat Stedelijke Voedselvraagstukken, Aeres Hogeschool Almere) en Rens de Boer (Strategisch adviseur natuur & landschap bij BPD) vervolgde het programma in Natural Pavilion met ontwerpsessies in kleinere groepjes. Opdracht: ontwerp een voedsel-woonlandschap voor een nieuwe wijk, waarbij de toekomstige woonwijken Almere Pampus en Amsterdam Haven-Stad waar respectievelijk ongeveer 30.000 en 70.000 woningen gebouwd gaan worden, fungeerden als casus.

Rens de Boer is strategisch adviseur op het gebied van natuur en landschap bij BPD, de grootste gebiedsontwikkelaar in Nederland en Duitsland. Hij is samen met collega-adviseurs verantwoordelijk voor de duurzaamheidsstrategie en -doelen. ‘We maken bij het ontwerpen van groene plekken altijd een afweging tussen zichtgroen, biodiversiteit en andere kwaliteiten zoals ontmoeting’, vertelt hij. Nu maken ook voedselinitiatieven langzaam een opmars in ontwerpen.

In zijn presentatie kwamen casussen door heel Nederland voorbij waarin BPD zelf bijvoorbeeld een gedeelde moestuin, sociale buurtkeuken of agrarisch landschapspark inbracht, die vervolgens ook werden gerealiseerd. ‘We combineren voedselinitiatieven met ontmoeting en dat lijkt goed te werken’, aldus De Boer. ‘Ik ben wel benieuwd hoe de gerealiseerde voedselprojecten bevallen bij de bewoners, en of dat meespeelde bij hun keuze voor dat huis. Het zou mooi zijn dat in de toekomst te onderzoeken.’

foto credits: Nicolas Brenninkmeijer