'Kinderen weten collectief al heel veel'

Hoe raakte je betrokken bij de schooltuinen?
Ik ben sinds 2020 verbonden aan Stichting Weerwoud. In de aanloop naar en tijdens de Floriade was ik als coördinator verantwoordelijk voor de opbouw van de gemeenschap op Utopia eiland. Eind vorig jaar kwam Flevo Campus met de wens de schooltuinen dit jaar voort te zetten. Daar heb ik me afgelopen jaar voor ingezet. 

We maakten een vernieuwd lesprogramma, dat ik zelf gaf samen met Hieke van der Hoogte. We hebben in de lessen zowel het verhaal van Utopia Eiland als van Flevo Campus verwerkt. En Aeres HBO Almere deed een bewegingsonderzoek in de schooltuinen.

Het was wel spannend want Utopia Eiland is een openbaar stadspark. Normaal gesproken bevinden schooltuinen zich op afgesloten terrein. Dat biedt kansen voor interactie, maar ook het risico dat je de oogst met ongewenste oogsters moet delen.

Waar hebben de schoolkinderen afgelopen jaar les in gekregen?
We hadden twee hoofdthema’s. Ten eerste: leren hoe je voedsel kan produceren in samenwerking met de natuur, dat wil zeggen: zonder de natuur uit te putten, of eigenlijk liever nog: terwijl je de lokale natuur herstelt tot een robuust ecosysteem. En het tweede thema was het voedsel zelf: wat kun je eten, wanneer kun je het eten, hoe kun je het klaarmaken en welke eigenschappen hebben verschillende producten?

Hoe reageerde de kinderen op de lessen?
De kinderen moesten twintig minuten fietsen vanaf school, en alleen die fietstocht was voor sommige kinderen al een avontuur! Sommige kinderen fietsten nooit, anderen wel maar nooit zo ver. Gaandeweg het seizoen hebben ze heel veel verschillende dingen geproefd, uit eigen tuin maar we hebben af en toe ook een rondje gelopen om wat wild te plukken. Kinderen werden heel enthousiast van al die nieuwe smaakervaringen. Naarmate het jaar vorderde en we meer oogstten, konden we ook elke les iets koken of maken. Dat vonden ze steeds een feest.

Ecosysteemherstel speelt een belangrijke rol in de lessen. Waarom vind je het belangrijk dat kinderen daarover leren?
Ik denk dat we ons eigen voortbestaan ondermijnen door de manier waarop we nu met de natuur omgaan. En het hóeft niet, het kan ook anders. Als we met de natuur samenwerken kunnen we óók in onze levensbehoefte voorzien. Door kinderen dat mee te geven planten we hopelijk een zaadje voor de toekomst.

In de laatste les in de klas hebben de kinderen hele kleine beetjes aarde, vermengd met wat water, bekeken onder een microscoop. Ze zagen aaltjes, kleine bacteriën, allemaal bewegende beestjes en het ging zódanig leven dat de kinderen vonden dat we na de les de beestjes terug in de tuin moesten zetten in plaats van wegspoelen; dan zouden de beestjes immers verdrinken.

Het Kan In Almere Wonen maakte de video hieronder tijdens de laatste les voor de zomervakantie.

We ondermijnen ons eigen voortbestaan door de manier waarop we nu met de natuur omgaan

Wat is jou het meest bijgebleven van de schooltuin lessen?
Hoe enthousiast de kinderen werden van dingen proeven, en van iets lekkers maken van iets dat je net geplukt of geoogst hebt. En ook het water geven, dat namen ze heel serieus. Omdat we bij de tuin geen kraan hebben moesten ze met hun gieters heen en weer rennen tussen hun tuintje en het Weerwater. En verder hun uitgelaten reactie bij de eerste les na de zomervakantie, toen ze zagen hoe alles in hun tuintjes in zes weken explosief gegroeid was. Die verwondering, die zal me altijd bijblijven.

Wat leerde jij van de kinderen?
Dat ze collectief al veel weten. Als ik de stof niet toegankelijk genoeg had gemaakt voor hun leeftijd ging ik met de groep in gesprek. Ik betrok ze als het waren bij hun eigen leerproces. Ik heb ontdekt dat dat heel goed werkt, niet in het minst omdat je de kinderen dan eigenaarschap geeft.

De lessen zijn nu afgelopen. Wat gebeurt er tijdens de wintermaanden op de schooltuinen?
Op dit moment, niets. De natuur is in rust tijdens de winter. We proberen zoveel mogelijk een circulair systeem na te bootsen. De eenjarige planten composteren en worden dan weer door de bodem opgenomen. In februari/maart komen de eerste plantjes weer op en gaan we selectief wieden en weer zaaien voor de nieuwe oogst. De plantresten die we afgelopen jaar hebben gecomposteerd worden in december wel nog opgebracht om zoveel mogelijk voedingsstoffen weer terug te brengen in de bodem.

Als we met de natuur samenwerken kunnen we óók in onze levensbehoefte voorzien. Door kinderen dat mee te geven planten we hopelijk een zaadje voor de toekomst.

En volgend jaar? Wat zijn de plannen?
We gaan de tuin volgend jaar als educatieve tuin voor meerdere doelgroepen inzetten. Wij geloven dat een tuin voor verschillende leeftijdsgroepen een leerzaam klaslokaal kan zijn. En dat de vorm van de tuin en de ruimte die we hebben eigenlijk geschikter is voor een collectieve tuin dan voor individuele schooltuintjes. Het is de bedoeling dat we dezelfde tuinlessen in verschillende vormen gaan aanbieden aan groepen kinderen van 9 tot 12 jaar (wellicht via de bso), 13 tot 16 jaar, 16 tot 20 jaar (mbo) en aan (jong) volwassenen.

Welke rol ga jij hierin spelen?
Ik ga het programma opzetten, het teeltplan maken, iemand inwerken om het programma uit te voeren en de start begeleiden. We zoeken daarvoor een ondernemende tuinleraar die in de toekomst, in samenwerking met Flevo Campus en Stichting Weerwoud, een programma uitvoert. Een ondernemer die de gezamenlijke missie deelt maar daar zelfstandig een bedrijfje bij opbouwt.

Wat zou je toekomstdroom zijn voor de tuin op Utopia Eiland?
De tuin bevindt zich in een openbaar stadspark. Ik zou willen dat er straks elke dag van de week iets te doen is; een tuinierprogramma voor kinderen, technasia scholieren die er een onderzoek doen, een wildplukwandeling voor volwassenen, dat soort dingen. Als de plek dan beheerd en geprogrammeerd kan worden door een ‘parkmeester’ die daar zijn boterham aan kan verdienen zou helemaal prachtig zijn.

“het is een prachtige plek en heel veelzijdig: naast tuinieren en koken konden de kinderen er ook rondrennen en spelen, de informatieborden lezen, wildplukken... zo leren ze spelenderwijs van alles.”

Basisschoolleerkracht Sharon Holts: kinderen leerden méér dan alleen tuinieren

Leerkracht Sharon Holts ging na de zomervakantie met de klassen mee. Het was haar eerste kennismaking met schooltuinen, en het was meteen memorabel: “Het was zo leuk: zodra we aankwamen renden de kinderen naar hun tuintjes,” vertelt ze. “Alles was zó enorm gegroeid. Er waren courgettes van een halve meter.”

Over Utopia eiland: “het is een prachtige plek en heel veelzijdig: naast tuinieren en koken konden de kinderen er ook rondrennen en spelen, de informatieborden lezen, wildplukken… zo leren ze spelenderwijs van alles.” Het verraste haar hoe weinig er is meegenomen uit de tuinen, die toch in een openbaar park liggen. “Eén keer had iemand die uit de tuin van een meisje een courgette en wat venkel meegenomen zelfs een briefje en een euro achtergelaten.”

Sharon maakte nog vijf lessen mee voor het einde van het schooltuinseizoen. Heeft ze er zelf ook wat geleerd? “Jazeker! Bijvoorbeeld welke planten je wáár moet zetten en welke planten goed naast elkaar kunnen staan en welke juist niet.“ De plannen om volgend jaar de tuinlessen aan te bieden aan meerdere groepen juicht ze toe. “Ik werkte hiervoor op een school met veel leerlingen uit kansarme gezinnen. Voor die kinderen zou een schooltuinervaring enorm waardevol zijn.”